Wereldwijs | De geschiedenis van de ruimtevaart in 7 must-see plekken

In deze editie van wereldwijs gaan we het hebben over de geschiedenis van de ruimtevaart. Wie kent de gevleugelde uitspraak van Neil Armstrong niet tijdens zijn wandeling op de maan? Op 20 juli 1969 zaten maar liefst 650 miljoen mensen aan de beeldbuis gekluisterd om de maanlanding live mee te maken. De uitzending brak alle records.

Vrijwel niets spreekt zo tot de verbeelding als de ruimtevaart. Recentelijk konden ruimtevaartliefhebbers zelfs voor een bedrag van $250.000 inschrijven op de eerste commerciële ruimtereis van Virgin Galactic.

Je kunt je overigens nog aanmelden voor deze reis op de website van Virgin Galactic (de prijs is nu per opbod).

Bijna net zo fascinerend als de ruimtevaart zelf is de geschiedenis ervan. Wist je bijvoorbeeld dat:

• De eerste geslaagde raketlancering plaatsvond op een eiland in Nazi-Duitsland?
• De raketten bedoeld waren om steden als Londen en New York te bombarderen?
• Tienduizenden krijgsgevangen omkwamen bij de productie van de raketten?
• Amerika, de Sovjet-Unie, Frankrijk en Engeland al voor het einde van de Tweede Wereldoorlog elk hun charmeoffensief hadden om Nazi-wetenschappers te lokken?
• De ruimtevaarttechnologie in de Sovjet-Unie tot ver in de jaren 1960 toonaangevend was?

EN WIST JE DAT JE ZELF NAAR DE PLEKKEN KUNT REIZEN DIE ZOVEEL BETEKEND HEBBEN VOOR DE RUIMTEVAART?

In deze blog reis ik langs 7 MUST SEE PLEKKEN die bepalend zijn geweest voor de geschiedenis van de ruimtevaart. De ware ruimtevaartliefhebber mag ze niet missen!

1. Peenemünde, Duitsland (3 oktober 1942)

Lancering van eerste lange afstandsraket

De geschiedenis van de ruimtevaart begint op 3 oktober 1942. Op die dag slagen wetenschappers erin om vanuit Peenemünde op het Duitse eiland Usedom de eerste raket de ruimte in te schieten. Onder toeziend oog van tal van Nazi-kopstukken bereikt de Aggregat 4 een hoogte van 84,5 kilometer bij een maximale snelheid van ruim 4.500 km per uur. De raket zou ruim drie minuten in de lucht blijven om vervolgens in de Oostzee te storten. De Aggregat 4 wordt daarmee gezien als de eerste lange afstandsraket.

Peenemünde, productie- en testfaciliteit V2

Peenemünde op het eiland Usedom in de Oostzee fungeert vanaf 1936 tot augustus 1943 als belangrijkste test- en productielocatie van de Aggregat 4. De Nazi’s wijzigen de naam van Aggregat 4 vervolgens in Vergeltungswaffe 2 (V2).

De Britten krijgen lucht van de vorderingen van de Nazi’s op het gebied van rakettechnologie. In de nacht van 17 op 18 augustus 1943 voeren ze een grotendeels mislukt bombardement uit op Peenemünde. De meeste bommen vallen namelijk op de woonbarakken van de krijgsgevangenen. De Nazi’s verplaatsen de raketproductie onmiddellijk naar een mijn in Nordhausen nabij Buchenwald.

Peenemünde museum

Peenemünde behoort tot de val van de muur tot Oost-Duitsland. In 1991 wordt op de locatie van de voormalige raketbasis een schitterend museum gevestigd. In de openlucht staan veel artefacten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals een replica van de V2. Binnen is onder meer een indrukwekkende expositie over de raketwetenschappers.

Klik hier voor de website van Historisch Technisch Museum in Peenemünde

Ook elders op het eiland Usedom zijn veel historische locaties die bezocht kunnen worden. Zo kun je twee woonbarakken van krijgsgevangenen en de zuurstoffabriek bezoeken. Neem ook een kijkje in Karlshagen. In deze badplaats woonden de raketwetenschappers. Er is een begraafplaats met een massagraf voor de 2.000 krijgsgevangenen die tijdens het bombardement op Peenemünde het leven lieten.

2. Dora/Mittelbau & Buchenwald, Duitsland (augustus 1943 – april 1945)

Nieuwe locatie voor de V2: Dora/Mittelbau

Na het bombardement op Peenemünde verhuizen Von Braun en de zijnen de productie naar een mijn nabij Nordhausen. De mijn is tot dan toe in gebruik als brandstofopslag voor de Wehrmacht. Het gebied wordt in gebruik genomen als werkkamp Mittelbau Dora, een filiaal van het nabijgelegen concentratiekamp Buchenwald.

Net als in Peenemünde is de productie van de V2 in handen van krijgsgevangenen. In Dora werken ze onder erbarmelijke omstandigheden. Van de 60.000 arbeiders komen er naar schatting 20.000 om het leven, een gitzwarte periode in de geschiedenis van de ruimtevaart.

Op de locatie van Dora is tegenwoordig een herdenkingsmonument en een museum. Je kunt het museum bezoeken en met een gids in het tunnelsysteem rondlopen. Er zijn nog veel restanten van de raketten aanwezig.

Klik hier voor de website van Mittelbau Dora Memorial (Engelstalig)

Concentratiekamp Buchenwald

De mijnen van Dora liggen vlakbij het concentratiekamp Buchenwald. Vrijwel alle krijgsgevangenen die in Dora te werk werden gesteld kwamen uit Buchenwald. Het voormalige concentratiekamp Buchenwald is tegenwoordig een herdenkingsplaats en museum.

Klik hier voor de website van Buchenwald Memorial (Engelstalig)

3. Huntsville, Alabama

Er komt een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de ruimtevaart. De Amerikaanse inlichtingendienst begint aan het einde van de oorlog met Operatie Paperclip. Deze ultrageheime operatie heeft als doel zoveel mogelijk Duitse wetenschappers naar de Verenigde Staten te halen. In totaal vertrekken meer dan 1.600 Duitse wetenschappers naar Amerika.

Eind 1945 wordt een aantal Duitse raketwetenschappers gestationeerd in Fort Bliss, Texas. Daar werken zij in eerste instantie aan een upgrade van de V2. Testlanceringen ervan vinden plaats in het nabijgelegen White Sands Proving Grounds in New Mexico.

Mislukte V2 raketlancering, White Sands Proving Grounds

In April 1950 verkassen 200 wetenschappers onder leiding van Wernher von Braun van Fort Bliss naar Huntsville, Alabama. Ze binden daar de strijd aan met de Russen, die er in 1957 als eerste in slagen om de satelliet Sputnik 1 in een baan om de aarde te brengen. De Space Race is een feit. Amerika gaat alles op alles zetten om de slag om de ruimte te winnen.

Speech Kennedy op 25 Mei 1961: to the moon

In 1958 wordt daarvoor de NASA opgericht. De NASA kiest Cape Canaveral als lanceerbasis, Houston als controle- en opleidingscentrum en Huntsville als ontwikkelbasis voor de rakettechnologie. In 1961 formuleert president Kennedy het ultieme doel van de space race: De eerste mens op de maan.

Het Marshall Space Flight Center in Huntsville van de NASA komt onder leiding te staan van Wernher von Braun. De ex-Nazi weet het Amerikaanse volk te imponeren en groeit uit tot een volksheld.

De maanmissie was ruim een decennium lang heel regelmatig onderwerp van gesprek. Ook de muziekindustrie liet zich niet onbetuigd met talloze liedjes over een reis naar de maan en de ruimtevaart. Zo komt de uit 1954 stammende evergreen ‘Fly me to the moon’ in 1964 uit in een versie van Frank Sinatra. Het werd een wereldhit.

Fly me to the moon, Frank Sinatra, 1964

Huntsville noemt zichzelf tegenwoordig ‘Rocket City’ en is een bloeiende tech-stad, die veel te danken heeft aan zijn Rocket Man: Wernher von Braun.

In Huntsville is sinds 1970 het U.S. Space and Rocket Center gevestigd. Een bezoek aan dit museum is een absolute must voor iedere ruimtevaartliefhebber. Je kunt er rustig een hele dag doorbrengen (let wel op de openingstijden; maandag gesloten). Voor kinderen valt er echt van alles te beleven.

Klik hier voor de website van U.S. Space and Rocket Center.

Reclamefilmpje U.S. Space & Rocket Center

4. Moskou, Rusland (vanaf 1945)

De superieure Sovjet wetenschappers

Net als de Amerikanen dingen ook de Sovjets naar de gunsten van de Nazi-wetenschappers. De Sovjets zijn daarbij in het voordeel, omdat de faciliteiten voor het onderzoek en productie van de V2 in Nordhausen is geconcentreerd. Dat gebied is door de Sovjets bevrijd en ligt na de oorlog in Oost-Duitsland.

Uiteindelijk werkt een groep van 170 Duitse wetenschappers mee aan het rakettenprogramma van de Sovjets. De kennis van de Duitsers van de techniek van de V2 blijkt van cruciaal belang bij de ruimtevaartsuccessen van de Sovjet-Unie. In 1957 slagen de Russen er als eerste in om een kunstmatige satelliet in een baan om de aarde te leiden. Rusland staat daarom in de geschiedenis van de ruimtevaart in de boeken als het land die als eerste een echte ruimtevlucht heeft gerealiseerd.

Yuri Gagarin, de grote held van de Sovjet-Unie

Het succes van de Sputnik vormt de opmaat voor de Space Race. Waarbij de Russen aanvankelijk voorop lopen. Zo wordt de hond Laika in september 1957 in de Sputnik 2 in een baan om de aarde gestuurd. Volgens president Khrushchev toonde Laika zich een goed communist, want hij blafte steeds als hij over de V.S. vloog. In werkelijkheid overleed Laika al na enkele uren door oververhitting.

De Sovjet-Unie behaalt op 12 april 1961 opnieuw een klinkende overwinning als kosmonaut Yuri Gagarin erin slaagt in de Vostok 1 in een baan om de aarde te vliegen. Yuri Gagarin zal daarna een heiligenstatus bereiken in de gehele Sovjet-Unie. Nog steeds eren alle landen van de voormalige Sovjet-Unie de kosmonaut met ondermeer straatnamen en standbeelden.

Overigens worden Amerikaanse ruimtevaarders astronauten genoemd, terwijl hun Russische collegae doorgaan voor kosmonauten.

Bezienswaardigheden over de ruimtevaart in Moskou

Na de ontmanteling van de Sovjet-Unie gaat Rusland verder met hun ruimtevaartprogramma onder de naam Roscosmos. In het jaar 2000 volgt een internationale samenwerking in de vorm van het International Space Station Program (ISS).

De geschiedenis van de ruimtevaart vanuit een Russisch perspectief komt volledig aan bod in het Museum van de Kosmonauten in Moskou. Voor echte die-hards bestaat de mogelijkheid om een rondleiding te krijgen in het huis van Sergei Korolev, de Russische ‘Rocket Man’.

Klik hier voor de website van Museum of Cosmonauts

Lanceerbasis Baikonur

De Russen maken sinds 1955 gebruik van veruit het grootste ruimtevaartstation ter wereld: de Baikonur Cosmodrome. Baikonur ligt in een steppe op 200 km van het Aralmeer en heeft een oppervlakte van maar liefst 90 bij 85 kilometer.

Sinds 1991 wordt het station geleased van Kazakhstan en is het zelfs mogelijk om een lancering mee te maken. Op de website van Baikonur Cosmodrome Tours kun je het schema bekijken en een bezoek boeken.

Klik hier voor meer informatie over een bezoek aan Baikonur en het bijwonen van een lancering

Lancering Baikonur: Vostok 1 met Yuri Gagarin, 12 april 1961

5. Cape Canaveral Space Force Station/Kennedy Space Center, Florida (1949)

Cape Canaveral in Florida is al sinds 1949 in gebruik als lanceerbasis voor de ruimtevaart. Vrijwel alle ruimtemissies worden gelanceerd vanaf het Cape Canaveral Space Force Station en sinds 1962 ook vanaf het aangrenzende John F. Kennedy Space Center.

Kennedy Space Center

Een bezoek aan het Kennedy Space Center staat garant voor een hele dag ruimtevaart. In de raket-tuin staan enkele van de meest bekende raketten van de Amerikaanse ruimtevaart geschiedenis. Een Mercury-Redstone 3-raket lanceerde de ambities van een heel land in 1961, toen Alan Shepard de eerste bemande ruimtevlucht van de VS voltooide. NASA’s Mercury-, Gemini- en Apollo-programma’s worden ook vertegenwoordigd in deze tuin van reuzen, niet alleen als technische hoogstandjes, maar ook als eerbetoon aan de wetenschappers en ingenieurs die dromen over ruimtevluchten werkelijkheid hebben gemaakt. Laat je tijdens dagelijkse rondleidingen door een ruimtevaartexpert leiden door de geschiedenis van vroege raketwetenschappen. Op de website kun je ook VIP plaatsen boeken voor lanceringen.

Klik hier voor de website van Kennedy Space Center

Reclamefilm van Kennedy Space Center

Komst SpaceX en Space Launch System (SLS)

In 2012 breekt er een nieuwe periode aan in de geschiedenis van de ruimtevaart. NASA past het Kennedy Space Center namelijk aan voor het Space Launch System (SLS) en Orion. Daarnaast kwam ook SpaceX van Elon Musk op het terrein, de eerste commerciële partij. NIet veel later kwam ook Boeing voor de assemblage van de Starliner CST-100 en X-37B in de hallen van voormalige Orbiter Processing Facility.

Kleine ruimtevaart startups

Ook voor kleine ruimtevaart-startups wordt er grond beschikbaar gesteld aan ruimtevaartbedrijven. Blue Origin begon in 2016 met de bouw van een rakettenfabriek op het Kennedy Space Center. Hier zullen de New Glenn- en de New Armstrong-raketten gebouwd en onderhouden worden. Internet-satelliet bedrijf OneWeb bouwt er een fabriek waar ze satellieten gaan produceren. Dit maakt deel uit van het Explorationparkprogramma, een samenwerking tussen NASA en Space Florida om commerciële ruimtevaartbedrijven naar het Kennedy Space Center te halen.

Firefly Aerospace is met Space Florida overeengekomen in 2019 een rakettenfabriek op het Exploration Park te bouwen. Ook het Center for the Advancement of Science in Space (CASIS), het bedrijf dat het Amerikaanse laboratorium in het ISS-ruimtestation runt, heeft zich op het Kennedy Space Center gevestigd.

6. Lyndon B. Johnson Space Center, Houston, Texas (1963)

Het Manned Spacecraft Center is in 1963 in gebruik genomen door de NASA. Alle bemande ruimtevluchten worden vanuit Houston begeleid. In 1967 krijgt het centrum de officiële bijnaam: ‘Space City’. En in 1973 wordt de naam gewijzigd in Lyndon B. Johnson Space Center.

Houston, we have a problem

Space Center Houston Museum

Het Space Center Houston is het museum dat zich bevindt op het enorme complex. Het museum staat net als het Kennedy Space Center voor een dag vol ruimtevaartplezier.

Klik hier voor de website van Space Center Houston

7. Cosmosphere, Huntchison, Kansas

Wellicht het beste museum ter wereld over de geschiedenis van de ruimtevaart is gesitueerd in Huntington, Kansas. Het museum begon ooit met een privéverzameling van Patty Carey. Zij wilde haar passie voor de ruimte delen met anderen. Successievelijk breidde het museum haar collectie uit en wist het beslag te leggen op unieke collecties van de NASA. Rond de val van de Sovjet-Unie sloeg het museum opnieuw toe en kocht heel veel waardevolle artefacten van de Sovjet ruimtevaart.

Wat het museum zo uniek maakt is het feit dat er door een neutrale bril naar de geschiedenis van de ruimtevaart is gekeken. De Nazi-geschiedenis en de omstreden positie van Wernher von Braun komen uitvoerig aan bod. Ook de geopolitieke belangen worden op een heldere wijze uitgelegd.

Klik hier voor de website van Cosmosphere

Live uitzendingen van lanceringen

Tegenwoordig zijn heel veel lanceringen live te volgen op het internet. Op Rocketlaunch.live worden alle bekende lanceringen getoond en op space.com is er ontzettend veel informatie en beeldmateriaal te vinden.

Klik hier voor de website van rocketlaunch.live met data van alle landeringen en links naar eventuele live uitzendingen.

Klik hier voor de website van space.com, een andere website met veel ruimtevaartnieuws en veel data en filmpjes over lanceringen.